Interview Erik de Zwart – Radio- en televisiemaker en erkend treingekkie

“Op mijn 15e merkte ik dat je met treintjes geen meisjes versiert. Toen ben ik maar deejay geworden.” Erik de Zwart (62) werkte als deejay voor onder meer de Tros, Veronica en TMF, richtte met Lex Harding Radio 538 op en werd in 2000 verkozen tot radioman van het jaar. Maar de fascinatie voor treinen bleef, al hield hij die tijdens zijn actieve carrière onder de pet: niet goed voor zijn imago. Inmiddels is Erik waarschijnlijk het bekendste treingekkie van Nederland.

“Mijn allereerste trein kocht ik 38 jaar geleden van Herman van Boeyen, de zanger van Vitesse, een Nederlandse band die een hitje had met ‘Rosalyn’. Ik kwam hem tegen toen ik voor Veronica Nederland Muziekland presenteerde. Hij had voor z’n zoontje een modelbaan van LGB (fabrikant van modeltreinen, red.) gekocht, maar die vond er niks aan. Logisch, het was grootspoor (schaal 1:22,5) daar kun je geen kant mee op als je driehoog op de Rozengracht in Amsterdam woont. Die hele set heb ik toen voor 500 gulden van hem overgenomen. Het was een replica van de Rhätische Bahn, een Zwitserse spoorwegmaatschappij in het kanton Graubünden. Om me tegen mezelf te beschermen, spaar ik sindsdien alleen locomotieven en treinstellen van die spoorwegmaatschappij.”

Toch heeft Erik in de loop der jaren een behoorlijke verzameling bij elkaar gespaard. Met ieder jaar minstens een locomotief staat z’n tot remise omgebouwde schuur inmiddels afgeladen vol met een verzameling treinen om van te watertanden. Dat zijn hobby serieus is zie je ook aan het volledig gecomputeriseerde regelcentrum, de Prorail-waardige schakelkast en de schitterende baan die vanuit de schuur door een minutieus nagebouwd Zwitsers landschap kronkelt met heuse bergen, pittoreske huisjes, levensechte viaducten en aanverwante spoorweginfrastructuur. En niet te vergeten de buxusstruikjes die door Erik zelf tot modelbaanboompjes in de juiste proporties zijn gemanicuurd. Bovendien heeft Erik dezelfde problemen als ProRail: in de herfst blaadjes op de rails en in de winter sneeuw en bevroren wissels.

Struikeldraden voor inbrekers

“Dit is mijn derde baan. Ik heb hem bijna helemaal zelf aangelegd, alleen het storten van het beton voor de fundering van de baan heb ik samen met een mannetje uit Spakenburg gedaan. Een enorme klus, er zit volgens mij meer beton onder mijn baan dan in mijn huis. Maar als je niet met beton en roestvrij staal werkt, gaat alles kapot. Daarom zitten de roestvrijstalen bovenleidingen ook met ankers in het beton vast. Als een inbreker denkt achterlangs via de tuin bij mij naar binnen te komen, dan staan er een paar stevige struikeldraden gespannen. Ook de kat van de buren heb ik nooit meer gezien sinds die in de bovenleiding verstrikt raakte toen ik hem de tuin uit joeg. Ik ben nu met groot onderhoud bezig. In de voortuin had ik een te steil bochtje waar de trein steeds slipte waardoor de rails versleten is. Een fout in de aanleg, het stijgingspercentage was veel te hoog. Dat stuk rails ga ik dit weekend opnieuw aanleggen en uitbalanceren. Vind ik mooi, dat technische. Daar zit een duidelijk raakvlak met het vak van deejay. Had ik laatst een discussie over met twee dames die van mening waren dat het niet meer was dan op een knopje drukken en wat praten. “Op een knopje drukken”, was ook het antwoord van mijn dochtertje toen ze 4 was op de vraag wat haar vader bij de radio deed. Wat de meeste mensen niet weten is dat je alle apparatuur ook moet kunnen aansluiten op het mengpaneel, wat in de analoge tijd betekende dat je vaak pluggen moest solderen. Dat vond ik leuk en komt ook goed van pas bij de treintjes.”

Lol ging hand in hand met het zakelijke

“Vanaf mijn 15e had ik mijn eigen drive-in showtje in Amsterdam waarmee ik alle feesten en partijen afliep en vanaf mijn 17e zat ik bij de ziekenomroep. Omdat ik na mijn middelbare school natuurlijk ook een opleiding moest doen, ben ik naar de HTS Bouwkunde gegaan omdat die opleiding met wat goede wil via de akoestiek nog een raakvlak had met muziek. Maar het had ook elektrotechniek kunnen zijn. Uiteindelijk heb ik de HTS niet afgemaakt maar ben vol voor deejay gegaan. Tegenwoordig zijn er allemaal deejay opleidingen, die waren er toen niet. Ik ben autodidact, heb mijn schouders eronder gezet en al mijn tijd in plaatjes draaien gestoken. Het verdiende goed, lol ging hand in hand met het zakelijke. Het ondernemerschap zat er vroeg in. De liefde voor muziek heb ik van mijn broer. Hij was 3,5 jaar ouder en kocht vage muziek: Jimmy Hendriks, Pink Floyd, voor die tijd vooruitstrevend. Vond ik allemaal wel mooi. Al heb ik als deejay altijd muziek gedraaid die de mensen kennen en willen horen, anders gaan ze echt de dansvloer niet op. Ik heb me altijd beseft dat ik niet voor mezelf sta te draaien. Voelde me ook niet geroepen om maatschappelijke discussies aan te zwengelen. Radio is er wat mij betreft maar voor 1 ding: entertainment. Punt uit. Maar zeker vroeger waren er deejays die draaiden wat zij goed vonden voor ‘het volk’. Bijvoorbeeld Frits Spits. Ik kan er niet bij dat hij en niet Edwin Evers tot radioman van de eeuw is verkozen. Hij is een goede deejay hoor, maar er was nog geen commerciële radio en dus weinig concurrentie. Wat mij betreft staat Edwin Evers op eenzame hoogte, die heeft ondanks een moordende concurrentie jarenlang aan de top gestaan.”

Als Don Quichot tegen de zendmasten van Nozema gestreden

“Die verkiezing van Frits Spits past in het straatje van het publieke omroepbestel en de overheid die erachter zit. Commercieel is eng en kan niet goed zijn. Dat heb ik aan den lijve ondervonden toen ik samen met Lex Harding Radio 538 ging opzetten. De verhuizing van het riante Hilversum naar de kabel bleek een hele andere wedstrijd dan we hadden verwacht. We dachten in no time een FM-frequentie te kunnen krijgen, maar het ambtenarenapparaat en de politiek dachten daar anders over. Ik heb als een soort Don Quichot tegen de zendmasten van Nozema gestreden, de toenmalige monopolist voor de technische infrastructuur die later vervangen is door Broadcast Partners, een commerciële monopolist. . Alleen het ministerie van Verkeer en Waterstaat hadden we mee, Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen lag dwars: commerciële radio was niet gewenst. We hebben iedere FM-frequentie vervolgens via de rechter binnen moeten hengelen, van aspirant-status, via C- en B-status tot de A-status. Dankzij de overheid ben ik een halve jurist geworden. Voor mij is de overheid de meest onbetrouwbare partner om zaken mee te doen. Het motiveerde me wel om door te blijven zetten waardoor we uiteindelijk ons doel hebben bereikt.”

Vier man is ideaal om mee te reizen, kun je lekker klaverjassen

“Lex Harding is ook een van mijn treinmaatjes. Toen Radio 538 net een jaar op de kabel zat – het grote gevecht om de moest nog beginnen – hebben we een reis van 5 weken met de Transsiberië Express gemaakt. We hebben getwijfeld of we het wel konden maken om in dit prille stadium de boel zo lang achter ons te laten, hij was directeur en ik programmaleider. Maar we hebben de gok gewaagd, hebben instructies achtergelaten en onze mensen het verder zelf laten uitzoeken. Dat ging verbluffend goed, bij terugkomst hoefden we alleen even met stoffer en blik door het bedrijf. Goed om te beseffen dat je niet onmisbaar bent als je de juiste mensen om je heen verzamelt. Na deze reis hebben we met een vast groepje nog veel meer treinreizen gemaakt. Naast Lex bestaat het gezelschap uit Wessel van Diepen en Herman Braakman, een van onze vaste producers bij Veronica en TMF. Vier man is een ideaal aantal om mee te reizen, kun je lekker klaverjassen.“

“Het mooiste van treinreizen is de nostalgie. De eerste treinreis die ik me kan herinneren is die met mijn moeder van Amsterdam Sloterdijk naar Beverwijk, naar mijn opa en oma. We hadden nog geen auto, een hele belevenis. En vanaf mijn 6e gingen we altijd met vakantie naar het huis van mijn oom in Zwitserland. De Zwitserse treinen leken wel de Märklin-treintjes van op zolder, alsof je ze zo van het spoor kon oppakken. Ook mooi van treinreizen: je stapt aan boord en je geeft het roer over aan de machinist. Zonder al dat inchecken veel laagdrempeliger dan vliegen, je zit een stuk ruimer en kunt nog rondlopen ook. Zodra ik in de trein stap begint voor mij de vakantie. En een groot voordeel boven de auto is dat je over mooie, historische trajecten reist. Het spoor is aangelegd voor er allemaal planologische belemmeringen waren waardoor je door de mooiste stukjes Nederland reist, zoals bijvoorbeeld dwars door het Naardermeer.“

De Hondekop, de wél gelukte Fyra

“Dat nostalgische zie je ook terug in de Stichting Hondekop waar ik voorzitter ben. Met de stichting houden we het enige nog bestaande vierwagentreinstel van de Mat ’54, bijnaam de Hondekop, in rijvaardige staat. Mijn grootste zorg is waar we de trein moeten neerzetten. Hij staat nu bijvoorbeeld op een rangeerterrein in Nijmegen. En waar ik bang voor was is ook gebeurd, is er zo’n figuur met graffiti overheen gegaan. Ik vind dat daar veel harder tegen opgetreden moet worden, iedereen ergert zich er rot aan en de schade is enorm. Laatst was er een heel treinstel van de NS zilver gespoten, niet alleen kost het tonnen om die trein weer schoon te maken, die spuitbussen zitten ook bomvol gevaarlijke stoffen. Naast het treinstel dat in Nijmegen staat, hebben we ook een blauw tweewagentreinstel, de BeNeLux Hondekop. Deze trein reed tussen Amsterdam en Brussel. De wél gelukte Fyra zeg ik altijd, gebouwd in Nederland en nu behorend tot het erfgoed. Het onderhoud van de twee Hondekoppen is altijd door vrijwilligers gedaan. Nu de vrijwilligers van het eerste uur afscheid gaan nemen, zijn we druk bezig met kennisoverdracht op de jonge generatie, zodat we het onderhoud ook in de toekomst zelf kunnen blijven uitvoeren.”

De hele middag dollarbiljetten verfrommelen

“Door het treinvirus heb ik veel mooie reizen gemaakt. Zoals met de Trans Siberië Express dwars door Rusland met als eindpunt Peking. Vooral China was een cultureshock: de enorme hoeveelheid winkels met Westerse luxemerken vlakbij de Verboden Stad in Peking inclusief de eerste McDonald’s, met daarnaast de traditionele Chinese markt waar je schildpadjes en persdiertjes kunt kopen om te eten. In Russische treinen is het overigens altijd een gezellige bende; in veel wagons staat een samowar, een Russische koperen ketel met heet water waar je koffie, thee en soep mee kunt maken. Een centraal punt waar je elkaar tegenkomt. Drs. P. heeft dit bezongen in zijn lied ‘De Dodenrit’. Ook is er in vrijwel iedere wagon een mannetje dat drank verkoopt. Daar hadden we ons op voorbereid door in het groot 1 dollarbiljetten in te slaan in Nederland, want wisselgeld hebben ze vaak niet. Probleem was dat ons mannetje onze dollarbiljetten niet vertrouwde omdat ze vers van de pers van de bank kwamen. Hebben we die biljetten eerst een hele middag zitten verfrommelen voor we ze konden gebruiken. Een andere mooie ervaring was toen ons rijtuig op een ander onderstel getakeld moest worden omdat de in Rusland . Hingen we opeens 2 meter boven de grond te bungelen. Moet je in Nederland eens proberen, Pieter van Vollenhoven zou helemaal gek worden!”

“Tien jaar geleden hebben we met ons vaste treingroepje een reis per stoomtrein door Myanmar gemaakt. Heel bijzonder, er mochten toen slechts 250.000 toeristen per jaar het land in. En vorig jaar heb ik met een internationaal gezelschap voor de maatschappij die de Trans Siberië Express exploiteert per stoomtrein een rondreis gemaakt vanuit Moskou naar de Kaspische zee, langs de Kaukasus naar de Zwarte zee en tenslotte weer terug naar Moskou. Twee weken lang volledig van de buitenwereld geïsoleerd, dan leer je elkaar wel kennen. Rusland heeft nog veel stoomtreinen als strategische reserve voor het geval een atoomoorlog de elektriciteitsvoorziening plat legt. Maar het land is niet meer ingericht op de stoomtrein, bij geen enkele station konden we water innemen. Dus hielden we ergens midden in de nacht op de hoofdbaan stil en kwam de brandweer langs om de boel bij te vullen. Dat is echt Rusland: niks mag maar alles kan. Ik was daar aan boord om een TV-serie over de reis te produceren, maar het is uiteindelijk een serie vlogs geworden die nu op 24trains.tv staat, mijn nieuwe online treinenplatform.”

Netflix meets Blendl

“24trains.tv is een platform voor de fanatieke treinliefhebber. Voor een vast bedrag per maand krijg je toegang tot een enorme hoeveelheid uniek treinmateriaal. Naast films, video’s, workshops en tutorials staan er ook Nederlandse, Engelse, Duitse en Amerikaanse treinmagazines en boeken op. Het is dus een soort ‘Netflix meets Blendl’. Er zit een redactie op die continu bezig is met het verzamelen van materiaal dat je nergens anders kunt vinden. Zelf ben ik in gesprek met de EO om hun treinenprogramma ‘Rail Away’ erop te zetten. Op het platform bieden we ook luxe internationale treinvakanties aan, zoals de Eastern & Oriental Express en de Trans Siberië Express. Niet goedkoop, maar als je wat minder draagkrachtig bent kun je natuurlijk ook gewoon een kaartje kopen op station Moskou. Zit je tussen de Russen, dat is ook een bijzondere ervaring. En voor de normale internationale treinreizen ben ik nu in gesprek met NS-International, het zou fantastisch zijn als je die ook direct via onze site zou kunnen boeken.”

“Het platform is drietalig: Nederlands, Duits en Engels. Zo ontsluit je een hele grote markt: in Nederland heb je zo’n .000 treingekkies, in Duitsland en Engeland zijn dat er miljoenen en ook in Amerika zijn gigantisch veel liefhebbers. Voor de Nederlandse markt ben ik ambassadeur van het 24trains-platform, maar in het buitenland kent natuurlijk niemand Erik de Zwart. Daarom ben ik op zoek naar een Duitse, Engelse en Amerikaanse Erik de Zwart. Ik weet bijvoorbeeld dat Phil Collins en Neil Young treinliefhebbers zijn, maar het is me nog niet gelukt om contact te leggen. Ook Pete Waterman, de producer van onder andere Rick Ashley, en Rod Steward zijn fanatieke treinliefhebbers. Die laatste is kort geleden als treingekkie uit de kast gekomen met een uitgebreide fotoreportage over zijn modeltreinbaan in het blad Railway Modeller.”

Het zijn voornamelijk mannen, vrouwen kom je nauwelijks tegen

’s Zomers laat ik de treinen vaak rijden als we met vrienden in de tuin borrelen of bbq-en.

“Treinliefhebbers kom je tegen in alle geledingen van de bevolking: bekende Nederlanders als de nieuwslezer Joop van Zijl, radiomaker Tom Mulder en detectiveschrijver Appie Baantjer, oude mannen die op zolder aan hun baan zitten te knutselen en types die wat minder vaak onder de douche gaan en de hele dienstregeling uit hun hoofd kennen. Maar het zijn toch vooral mensen zoals jij en ik, weliswaar voornamelijk mannen, vrouwen zie je nauwelijks. Mijn vrouw en dochters zijn ook totaal niet geïnteresseerd. Geen probleem, ik vind het prima om in mijn eentje met mijn treinen bezig te zijn. Als ik met mijn treinen rij, dan ben ik al snel een middag bezig. ’s Zomers laat ik de treinen vaak rijden als we met vrienden in de tuin borrelen of bbq-en. Je krijgt dan wel condens als het gaat schemeren. Niet best: de trein gaat dan slippen en je hebt een grote kans op kortsluiting. Pas als het helemaal donker is, verdwijnt de condens en kan de trein weer rijden. Hartstikke mooi met die lampjes op de loc. Maar het mooiste moment om te rijden is als het gesneeuwd heeft. Dan kan de locomotief met sneeuwploeg van stal. Vooral met droge poedersneeuw gaat dat fantastisch. Kijk maar op mijn youtube-kanaal, daar heb ik een paar filmpjes opgezet.”